Coś na Boże Narodzenie

W moim domu rodzinnym było zawsze dużo Boga. Boga, z którym prowadziło się jednostronne spory i dyskusje. Bo to nie był Bóg zaufania i wiary, tylko wątpliwości i trudnych pytań. Nie wiem czy z przyzwyczajenia, czy z racji podeszłego wieku i dość już przytłumionego słuchu, nasz Bóg nie reagował na wszystkie te dobrze uzasadnione pretensje i słuszne żale kierowane pod swoim adresem. I dobrze, bo mógłby stać się Bogiem karzącym. A tak był Osobą, do której się zwracało po to, aby usłyszeć samego siebie. Od opieki i drobnych przysług każdy miał swojego Anioła Stróża.

Ale raz w roku Bóg, który był tym, który jest, (a jak jest każdy widzi) wcielał się w uosobienie marzeń o ludzkim szczęściu. Stawał się kołysaną w ramionach nadzieją. Tuloną w miłości, obdarzaną opieką. Z Boga dalekiego stawał się pragnącym czułości maleństwem. Dzieckiem, któremu trzeba stworzyć jak najlepsze warunki istnienia. Nieznaną istotą, na którą się czeka, jak na sens i spełnienie życia. I ten Bóg dzieciątko, jak każde maleństwo potrzebował określonego, zawsze tego samego, rytuału. Tradycja świąteczna była, więc, przez lata niezmienna, jak stałe są zabiegi towarzyszące przyjściu na świat oczekiwanego dziecka. Najpierw oczyszczenie. Dokładne sprzątanie, wymiatanie pajęczyn z wszystkich kątów, polerowanie do połysku żyrandoli i świeczników. Mycie okien, mimo mrozu. Trzepanie kap i materacy. Pranie zasłon. Wiórowanie podłóg metalowymi pakułami, szorowanie ich płynem Agata, pastowanie i froterowanie parkietu, tak długo aż będzie się można w nim przejrzeć. Wyczyszczenie domu na powitanie Boga, było tylko preludium do prawdziwych przygotowań. Znacznie większym wyzwaniem było zapełnienie spiżarni. Zakupy, były wówczas wyprawą łowiecką. Im trudniej zdobywało się jedzenie, na co dzień, tym większe znaczenie miało, żeby na Boże Narodzenie było go w domu jak najwięcej. Trzeba było jakimś cudem zdobyć wszystkie kulinarne składniki święta: karpia, śledzie, pomarańcze, cytryny, mak, miód, migdały, rodzynki, indyka na świąteczny obiad, (albo, chociaż kaczkę), szynkę, schab do pieczenia, wino, masło, cukier, gałkę muszkatołową, wanilię, goździki, cynamon. To wszystko były prawdziwe łupy. Grzyby każdy miał w domu, bo zbierało się je jesienią i suszyło na metalowych sitach. Choć nie wszyscy byli w tym dobrzy, kwitł, więc handel wymienny i kolejkowa solidarność. Kto nie odstał swego w ogonku po karpia, nie czuł się pełnoprawnym uczestnikiem świąt. Ale nie wystarczyło kupić karpia (wówczas mówiło się „dostać”, bo pieniądze nie były punktem odniesienia). Należało jeszcze namówić ekspedientkę, albo, (co było znacznie łatwiejsze) jakiegoś uczynnego kolegę, żeby rybkę znieżywił. Inaczej karp pływał w wannie aż do Trzech Króli, kiedy to umierał z rybiej depresji. A przecież karpia należało załatwić przed wigilią.

Wszystkie wysiłki, jakie wkładaliśmy w spełnienie świątecznego rytuału napawały nas poczuciem dobrze wypełnianej misji. Jak wysiłki i obowiązki towarzyszące spełnianiu umotywowanych i zrozumiałych rozkazów.

Tuż przed Bożym Narodzeniem następowało załamanie rodzinnej atmosfery. Zaczynaliśmy na siebie warczeć i posykiwać. Piąty raz powtórzone polecenie „Idź dokup cztery jajka” brzmiało jak złowrogie zaklęcie. Można było po nim zniknąć z domu na kilka godzin wędrując w mróz i zawieruchę od sklepu do sklepu. Czasami jednak było to lepsze niż pozostanie na miejscu. Powodem domowego napięcia było dramatyczne spiętrzenie i kulminacja wszystkich działań. Sprzątania, gotowania, robienia prezentów (łatwiej było cos zrobić niż kupić) i nie mniej ważnego ozdabiania domu. Odświętny wystrój był tak oczywisty i konieczny jak generalne porządki i dwanaście, rok w rok identycznych, potraw na stole. Żeby święto mogło się spełnić musieliśmy zaczarować rzeczywistość. Taką moc magiczną miała wysoka, migotliwa choinka. Ubierałam ją rankiem w wigilię. Sama, albo z Kasią, która mieszkała czasem z nami. Babcia zaglądała przez rozsuwane drzwi, które łączyły salon z jej pokojem i dyrygowała naszymi ruchami: „niesymetrycznie jest, dołóż włosy anielskie z lewej strony. O tak, a teraz przewieś te wielkie bombki na dół. Tam wysoko źle wyglądają. Nie wieszajcie wszystkich ozdób, zdecydujcie się na jakiś jeden kolor. Za pstrokate to wszystko jest! Jak dla małych dzieci”.- „Bo to jest dla dzieci”, wołała moja mama broniąc naszego prawa do złego gustu i kolorowych błyskotek. Więc babcia odwracała się od nas i szła, szur, szur, szur do kuchni żeby doprawić karpia z kluczem. Tylko ona znała tajemnice jego smaku. Póki żyła nikt nie odważyłby się doprawić karpia po swojemu. W kuchni babcia dosypywała do ryby pieprz i cukier, mama lepiła kulebiak, ostatnie danie przygotowywane w dniu wigilii, a tata podjadał śledzia z grzybami, z przekornej potrzeby łamania żelaznej zasady nie jedzenia tego dnia niczego, aż do kolacji. Tuż przed wieczerzą każdy szedł do siebie zapakować prezenty i ładnie się ubrać. Nie było mowy o tym, żeby usiąść do Wigilii w zwykłym stroju. Choć tata podejmował, co jakiś czas próbę założenia swego najlepszego dresu, zamiast brązowego garnituru w sztruksowe prążki.

Wszystkie składniki święta: niecodzienne jedzenie, wschodnie aromaty zamorskich przypraw nakładające się na zapach wosku i terpentyny, świecące drzewko parujące żywicą, harmonijna muzyka kolęd, czy wreszcie nasze eleganckie stroje, jak prześcieradła sztywne od krochmalu, wytrącały nas z rytmu codzienności. Zamiast jak zawsze wadzić się z Bogiem i niedowierzać sensowi istnienia, gotowi byliśmy przyjąć cud nowego życia. Wymęczeni przygotowaniami, zadowoleni, że znowu „się udało”, składaliśmy sobie nawzajem dobre życzenia. Intensywność święta była tym większa im więcej wkładaliśmy pracy w wypełnienie wszystkich elementów rytuału. Kiedy stawaliśmy razem wokół stołu i dzielili się opłatkiem po dniach meczących przygotowań, łaska Bożego Narodzenia spływała na nas wówczas niemal automatycznie. Czuliśmy się gośćmi na niebiańskim przyjęciu. Każdy miał swoją chwilę, swój moment, kiedy czary, choć na kilka minut, stawały się jego udziałem.

I tak od świąt do świąt można było jakoś znieść pogłębiającą się niemożność porozumienia miedzy nami a naszym niedosłyszącym Bogiem. Czego wszystkim i dzisiaj życzę.

Maryla Musidłowska

Karp z kluczem:

karp 2 kg
głowy karpia 1 kg

cebula 2 kg (obranej)

dwie garście rodzynek

20 migdałów

dwie marchewki

2 łyżki cukru

łyżeczka soli

2 łyżeczki pieprzu

3 ziarenka ziela angielskiego

2 listki laurowe

2 łyżki masła

sól, cukier do smaku

Klucz żelazny na wypadek gdybyśmy podczas sprawiania ryby uszkodzili woreczek żółciowy. Będziemy wówczas gotować klucz razem z rybą, aby pozbawić ją goryczy.

Karpia sprawić, oskrobać z łusek, usunąć skrzela, oczyścić, umyć, wysuszyć i pokroić w dzwonka. Zostawić głowę i pęcherz pławny. Dzwonka ryby posypać solą i cukrem i odstawić w chłodne miejsce

Cebulę obrać, pokroić w plasterki. Do dużego szerokiego rondla włożyć głowy karpia i pęcherz pławny. Dodać cebulę, migdały ze skórkami, liście laurowe i ziele angielskie. Zalać niewielka ilością wody, posolić gotować na bardzo małym ogniu ok. 2 godziny. Dodać marchew i gotować jeszcze godzinę. Cebula powinna całkowicie się rozgotować. Zdejmujemy garnek z ognia, po przestudzeniu wyjmujemy z niego wszystko poza cebulą (migdały, głowy i pęcherz pławny, listki laurowe i ziele angielskie, marchew). Miksujemy cebulę, dodajemy rodzynki, kładziemy na sosie cebulowym dzwonka ryby i stawiamy przykryty garnek z powrotem na minimalny ogień na 20-30 minut (sos powinien tylko pyrkać). W tym czasie obieramy migdały ze skórek i kroimy marchewkę w plasterki. Wyjmujemy uduszone dzwonka karpia i układamy je na półmisku (bardzo ostrożnie, bo się łatwo rozpadają). Sos stawiamy z powrotem na bardzo mały ogień i odparowujemy często mieszając. Na koniec wsypujemy łyżeczkę lub dwie pieprzu, łyżeczkę lub łyżkę cukru i solimy do smaku. Dodajemy dwie łyżki masła. Sos powinien być bardzo ostry i słodki. Wylewamy sos na ułożoną na półmisku rybę, ozdabiamy półmisek migdałami bez skórki i plasterkami marchewki. Odstawiamy w chłodne miejsce na kilkanaście godzin. Podajemy z chrzanem rozrobionym pół na pół z gęstą śmietaną i posłodzonym do smaku.

Do picia można podać kalifornijskie beczkowe Chardonnay, białe, wytrawne o aromacie dojrzałych jabłek, gruszek i owoców cytrusowych. Kremowo-waniliową nutę zawdzięcza dojrzewaniu w dębowych beczkach.

Śledzie z grzybami, albo grzybki ze śledzikiem

pół kg matjasów

30 dag suszonych grzybów

2-3 cebule

pół litra gęstej śmietany (22 proc)

trzy czwarte płaskiej łyżeczki świeżo zmielonego pieprzu

3 łyżki oliwy z oliwek do smażenia

pęczek zielonej pietruszki

sól do smaku

Namoczyć grzyby, ugotować w osolonej wodzie do miękkości. Wyjąc grzyby i pokroić w cieniutkie paseczki. Wywar odparować do objętości 3-4 łyżek płynu. Śledzie opłukać, osuszyć i pokroić w paseczki. Cebule pokroić w piórka i usmażyć na złoto. Listki pietruszki oberwać z gałązek i niezbyt drobno posiekać. Wymieszać cebulę ze śmietaną, odparowanym wywarem z grzybów, grzybami, śledziami i pietruszką. Dodać pieprz i ewentualnie posolić. Poawać zwyczajowo z kieliszkiem wódki (której w moim domu nie piło się nawet do śledzi)

Kulebiak z ryby w cieście francuskim

30 dag filetów z łososia

20 dag łososia wędzonego sałatkowego

30 dag filetów z ryby maślanej

5 jajek na twardo

duży pęczek koperku

5 łyżek masła

opakowanie (pół kg) ciasta francuskiego

2 jajka

2 -3  łyżki bułki tartej

pół szklanki białego wina

pół szklanki słodkiej śmietanki

sok z połówki cytryny

świeżo zmielony biały pieprz

sól do smaku

mąka do podsypania blachy

Pokroić surowe filety w sporą kostkę. Skropić sokiem z cytryny, wymieszać, odstawić do lodówki na pół godziny. Koperek oberwać z gałązek i posiekać. Obrać jajka, drobno posiekać. Obsmażyć ryby na 3 łyżkach masła. Wyjąć z tłuszczu na talerz. Wlać do tłuszczu po smażeniu ryb wino i śmietankę, odparować, aż będzie gęsty sos. Wymieszać obsmażone ryby z łososiem wędzonym, sosem, siekanymi jajkami, koperkiem i dwiema łyżkami bułki tartej. Odstawić do przestygnięcia. Kiedy farsz będzie zimny wymieszać go z jednym surowym jajkiem. Doprawić do smaku solą i pieprzem. Nastawić piekarnik na 220 C. Ciasto lekko rozmrozić. Odciąć mały kawałek ciasta do dekoracji kulebiaku. Pozostałe ciasto lekko rozwałkować, na połowie rozłożyć farsz, zlepić boki, ułożyć ciasto na podsypanej mąką blasze zlepieniem do spodu. Odłożony kawałek ciasta rozwałkować i wykroić ozdobny wzór. Roztrzepać jajko w miseczce i posmarować nim wierzch i boki kulebiaka. Na wierzchu położyć dekoracje z ciasta i ponownie posmarować roztrzepanym jajkiem. W trzech miejscach ciasta zrobić dziurki i włożyć w nie rulonik folii aluminiowej, aby podczas pieczenia para miała ujście. Odstawić ciasto na 10 minut do lodówki. Wstawić do gorącego piekarnika na 30 - 40 minut. Roztopić 2 łyżki masła. Wyjąć gotowy kulebiak z piekarnika, usunąć kominy z folii i wlać do otworów roztopione masło. Podawać ciasto gorące pokrojone w plastry.